Evert van Harn woont in Ede en zet zich in voor het ontwikkelen van nieuwe vormen van landeigendom. “Ik zie dat de grenzen zijn bereikt met de huidige systemen van voedselproductie en grondgebruik. Daarom wil ik bijdragen aan het ontwikkelen van nieuwe vormen van lokale voedselproductie die toekomstbestendig zijn, en waarbij eigendom verbonden is met een lokale gemeenschap.”
Het systeem van voedselproductie
“In het huidige systeem van voedselproductie worden boeren vaak gedwongen om zeer intensief te boeren om aan hun lopende financiële verplichtingen te kunnen blijven voldoen. Ze worden eigenlijk gedwongen om de grond uit te mergelen omdat onder andere de grondprijzen, en daarmee de kosten, op dit moment veel te hoog zijn. Voor veel boeren is dit een molensteen om hun nek waar ze graag van af willen. Als rentmeester spreek ik veel boeren die graag minder intensief zouden willen boeren, bijvoorbeeld met minder koeien per ha., maar zij zitten muurvast.
“Geld is in het huidige systeem te sturend geworden. Geld moet weer een hulpmiddel worden om iets te bereiken maar zou niet leidend moeten zijn. We zijn in de greep van geld, contracten en juridisch toetsen. Grond zou ingezet moeten worden om iets te doen waar de lokale gemeenschap en de natuur beter van worden. Als de financiële grondwaarde geen rol meer speelt kunnen andere waarden zoals natuur, water, biodiversiteit, voedsel en betaalbaar wonen ook de ruimte krijgen.
Eigentijds eigendom van grond
Evert heeft jaren gewerkt als specialist vastgoed bij het drinkwaterbedrijf Vitens en de voorgangers daarvan. Daar hield hij zich onder andere bezig met het beheren van de grondeigendommen en opstallen. “Vanuit Vitens nam ik deel aan een brede werkgroep ‘Eigentijds eigendom van grond’. Dat was een werkgroep van banken, boeren, waterschappen, landgoedeigenaren, LTO. Ook gemeente Ede deed daar aan mee. In die werkgroep zijn we heel breed gaan nadenken over het begrip eigendom. Ik heb daar beter leren luisteren, ook naar hele nieuwe ideeën over eigendomsvormen. Voor mij was het ook een bewustwordingsproces wat eigendom kan doen met de maatschappij, een organisatie en met mij persoonlijk. Dat soort dromen over nieuwe vormen van eigendom zijn van belang als je iets wilt veranderen. Maar om ook echt te veranderen kun je niet alleen dromen, je moet ook de volgorde van stappen in een proces in de gaten houden en op het juiste moment piketpaaltjes slaan.”
Stichting Grond van Bestaan
“Wij hebben de ANBI stichting Grond van Bestaan opgericht omdat we een manier wilden vinden om de financiële waarde van de grond af te halen. We hebben hiervoor een model ontwikkeld dat we drievoudig eigenaarschap noemen. In dit model zorgen we voor een scheiding van eigenaarschap en gebruik. Het kapitaal dat nodig is om grond aan te kopen wordt ingebracht door bewoners en organisaties in de buurt, ‘de gemeenschap’. Grond van Bestaan zorgt er juridisch voor dat er geen geld meer verdiend kan worden door grondspeculaties. Het juridisch eigendom van de grond wordt door Grond van Bestaan voor eeuwig als het ware in een kluis gehouden, het kan niet meer verhandeld worden. In onze statuten staat dat grond ‘van zichzelf wordt’ en dat de grond ingezet wordt voor de behoefte van de gemeenschap voor zover dat goed is voor de bodem, waterkwaliteit, biodiversiteit en de Aarde. Als gebruiker van de grond zien wij graag een creatieve ondernemer om de grond goed te beheren. Een gebruiker van de grond moet er een normale boterham mee kunnen verdienen, inclusief een pensioen voor de oude dag. Het salaris moet wel redelijk zijn en passen bij de doelstellingen die in overleg met de gemeenschap overeengekomen zijn.
Gemeenschapsgronden: de wildwal tussen Meulunteren en Wageningen
“Als gemeenschap voor de grond zorgen is van alle tijden. Gemeenschapsgronden hebben een lange geschiedenis, vroeger waren ze overal. Een voorbeeld van een oude gemeenschapsgrond hier in de buurt is de oude wildwal tussen Meulunteren en Wageningen. De wal loopt via Lunteren, Ede en Bennekom. Dit is langste wildwal van Nederland, met een lengte van bijna 22 km. Deze wildwal werd gemeenschappelijk beheerd en onderhouden om het bouwland te beschermen tegen wild. Ook in Otterlo werden wallen gemeenschappelijk beheerd, om land te beschermen tegen het stuifzand. Voormalige meenten en kampen zijn vaak verwijzingen naar historische gemeenschapsgronden. De heide is ook een voorbeeld van een oud cultuurlandschap, met de schapendriften naar de landbouwgronden en potstallen voor de schapen. Deze schapendriften werden gebruikt om de schapen van en naar de stal te brengen en zijn hier en daar nog steeds te herkennen rond de heidevelden. De potstalcultuur verbond mensen met elkaar en zorgde ervoor dat de heide en de akkers in een goede conditie bleven in het algemeen belang van de lokale gemeenschap.
“Het principe van gemeenschapsgronden willen we terugbrengen, bijvoorbeeld naar wijken. Gemeenschappelijke gronden kunnen verschillende functies hebben, denk aan spelen, een voedselbos, een park om in te wandelen en natuurlijk voedselproductie. Maar de kwaliteit van water, bodem, biodiversiteit en de Aarde zijn voor ons wel leidend.
Nieuwe gemeenschapsgronden
“De internationale Community Land Trust beweging heeft behoefte aan onderzoek naar gemeenschapsgronden. Wat we willen is grond zonder speculatieve waarde waar de gemeenschap voor zorgt en die bijdraagt aan verbetering van bodem, waterkwaliteit en biodiversiteit. We zoeken gemeenten met visie en lef die hierin geloven. Een gemeente moet durf en vertrouwen hebben om grond aan de gemeenschap over te laten zonder dat de financiële waarde van de grond een rol speelt bij het gebruik ervan.
“Wij vinden dat in het ruimtelijk ordeningsbeleid ruimte moet komen voor gemeenschapsgronden, bijvoorbeeld bij het inplannen van nieuwe wijken. Gemeenten kunnen ‘Community Land Trust’ als bestemming geven aan een stuk grond en het vervolgens in beheer geven aan de bewoners.
Gemeenschappelijke grond in een wijk
“Stel dat 1% van een bouwproject wordt aangemerkt als gemeenschapsgrond, dan kunnen bewoners dat gemeenschappelijk beheren en kijken wat past bij de behoefte van een wijk. Er komt dan een gebruiksrecht dat past bij de gemeenschappelijke doelen van de omgeving. Wat ons betreft zou voedsel daarbij sturend en verbindend moeten zijn. De gemeente zou die grond moeten aanbieden tegen de prijs die de gemeente er zelf voor heeft betaald. De gemeenschap kan dan zelf de gronden vrijkopen en bijvoorbeeld bij Grond van Bestaan als schenking in de kluis stoppen.
“In Ede zou een gedeelte van een gebied als de Doesburgereng heel geschikt kunnen zijn om te beheren als gemeenschapsgrond. Dat is een prachtig gebied. Het zou goed zijn om te zorgen dat er op die grond geen prikkel zit om geld te verdienen en de grond in dat gebied minder intensief te gebruiken.
Heb je interesse in het principe van gemeenschapsgronden (Commons) of heb je grond beschikbaar? Ook in Ede is een Commons beweging die wordt ondersteund door Grond van Bestaan. Kijk voor meer informatie op www.commonsede.nl.
